Op Leren.nl vind je online cursussen en links naar duizenden kennisbronnen over allerlei onderwerpen.

Wat wil jij leren?
an image

Irene Droppert
Nederlands -
Modern Grieks
Vlaardingen-Nederland

 

Het voorzetsel = η προθέση (προ + θέτω = voor + plaatsen, zetten) wordt voor een ander woord geplaatst, hetzij in een samengestelde zin of in een bijstelling.

De voorzetsels zijn in het MG, evenals in het Nederlands, onverbuigbaar. Ze kunnen voor een zelfstandig naamwoorden of persoonlijk voornaamwoorden in de 2de en 4de naamval geplaatst worden, eventueel in combinatie met een lidwoord of bijvoegelijk naamwoord.

Er zijn nog tal van voorzetsels afkomstig uit de Katharevousa, waarbij het naamwoord ook gevolgd wordt door de 2de en 4de naamval. Bij deze oude voorzetsels is dat over het algemeen de 2de naamval. Het gebruik ervan neigt naar een begrenzing tot de formele taal of tot de vaststaande uitdrukkingen.

Een aantal voorzetsels, voortgekomen uit het Oude Grieks, worden gebruikt als voorvoegsel van werkwoorden. Sommige van die oude voorzetsels komen niet meer voor de het MG.

De Oud-Griekse voorzetsels, nog steeds in gebruik
Voorz. Ned. Naamv. Grieks Nederlands
ανά per, over 4de ανά δύο twee bij twee
ανά τον κόσμο over de hele wereld
ανά λεπτό per minuut
ανεύ zonder 2de άνευ αξίας zonder waarde
άνευ αποδοχών onbetaald
άνευ σημασίας zonder mening
διά gedeeld door 1ste δέκα διά δύο tien gedeeld door twee
door 2de διά μαγείας door magie
διά ξηράς over land (door het .. )
εις in, op 4de εις μνήμην in memoriam
εις βάρος του op rekening van, ten nadele van
εις μάτην voor niets, tevergeefs, ijdel
εις υγείαν! (op je) gezondheid!
εκ, εξ op, van, naar 2de εκ νέου op nieuw
εξ αριστερών naar links
εκ δεξιών naar rechts
εκ μέρους namens, ten behoeve van
εξ ολοκλήρου compleet, helemaal
εκ των πραγμάτων in feite
εκτός buiten, behalve, uit 2de εκτός υπηρεσίας buiten dienst
εκτός εαυτού behalve hemzelf
εκτός ενέργειας geen energie
εκτός κινδύνου buiten gevaar
εκτός λειτουργίας buiten werking
εν op, in etc. 3de* εν ψυχρώ in koelen bloede
εν ανάγκη als het nodig is
εν γένει over het algemeen
εν γνώσει wetend, opzettelijk
εν τη γενέσει beginnen, geboren worden
εν δράσει in actie
εν εξάψει koortsachtig, jachtig
εν κινήσει in beweging
εν λόγω overwogen, besproken
εν μέρει zogenaamd
εν τω μεταξύ intussen
εν ολίγοις in het kort
εν όψει op zicht, te zien, in het vooruitzicht
εν πάση περιπτώσει in elk geval
εν πρώτοις op het eerste gezicht
εν πτήσει in de lucht
εν συγκρίσει in vergelijk
εν συνεχεία vervolgens, daarna, later
εν τέλει (εντέλει) eindelijk, tenslotte
εν τούτοις desondanks, niettemin
εντός binnen (tijd) 2de εντός κτίριου binnens huis
εντός πλοίο aan boord
επί binnen (tijdsduur) 1ste επί δύο εβδομάδες voor twee weken
επί μάκρον lang, in lengte (duur)
op, in 2de επί του θέματος ter zake
επί τάπητας op de drempel
op 3de* επί πιστώσει op crediet
επί απόδειξει op recept
diverse betekenissen 3de* επί τη ευκαιρία tussen haakjes
επί τη εμφανίσει in het zicht
επι λέξει woord voor woord
κατόπιν achter 2de κατόπιν αιτήσεως op verzoek
κατόπιν αναθεώρησης na overzicht (reflectie)
κατόπιν τούτου daarop, daarna, vervolgens
λόγω omdat, wegens, vanwege 2de λόγω κακοκαιρίας wegens slecht weer
λόγω της έλλειψης vanwege gebrek
ten gevolge van λόγω ενός ατύχημας tengevolge van een ongeluk
μείον minus 1ste είναι μείον δέκα Het is min tien
τέσσερα μείον δύο vier min twee
μέσω via 2de μέσω του πλοίου midscheeps
μέσω Αθήνας via Athene
περί ongeveer 4de περί τα εκατό κομμάτια. ongeveer honderd stukken
περί τις πεντακόσιες ευρώ ongeveer vijfhonderd euro's
over (iets / iemand) 2de περί ανέμων και υδάτων over wind and water
περί τίνος πρόκειται waar gaat het over
πλην zonder, minder 4de πλην του ότι dat buiten beschouwing gelaten
πλην τα έξοδα διοικήσεως zonder administratie kosten
behalve 2de όλοι ήταν εδώ πλην ενός Ze waren allemaal hier behalve een
min 1ste πέντε πλην δύο vijf min twee
προ voor (tijd / plaats) 2de προ μεσημβρίας ante meridiem (voor de middag)
προ πάντων allereerst
συν bij, met, plus 1ste/4de πέντε συν δύο ίσον τρία vijf min twee is (gelijk aan) drie
met, op 3de* συν τοις άλλοις onder andere
συν τω χρόνω op tijd
υπέρ voor (ten gunste van) 2de ο αγώνας υπέρ της δημοκρατίας de strijd voor de democratie
μάχονταν υπέρ πίστεως και πατρίδος ze vochten voor geloof en vaderland.
over, boven 4de υπέρ το δέον meer dan (verwacht)
υπέρ to εκατομμύριο over de miljoen
υπό onder 4de υπό το ύδωρ onderwater
υπό την εποπτεία του onder zijn supervisie
onder 2de υπό της βίας met/onder geweld
υπό της εξουσίας του onder zijn leiding

*

De oude 3de naamval (de datief) overleefde in een aantal vaste bijwoordelijke uitdrukkingen. Hoewel de datief sinds lange tijd geen functie meer heeft in de spreektaal zijn er toch een paar overblijfsels in de vorm van cliche's en vaststaande zinsdelen.

Veel van die uitdrukkingen zijn te vinden in zinsdelen, voorafgegaan door een van de oude voorzetsels

Overige voorzetsels
ελληνικά ολλανδικά
αντί in plaats van
από vanaf, sinds, van
για betreffende, naast, voor, wegens, tot aan
εναντίον tegen
εξαιτίας wegens, vanwege
έως tot, tot aan, zover als
ίσαμε tot, tot aan, zover als
κατά op, aan, tegen, per, door
με met
μετά met, langs, voorbij
μεταξύ tussen
μέχρι tot, tot aan, zover als
παρά ondanks, tegenover
πριν voordat, totdat, eerder dan, eerder
προς over (afstand), naar (afstand), in/over
(plaats)
σαν als (gelijkenis), zoals, overeenkomstig
σε op, in, aan, naar
χωρίς / δίχως zonder
ως op (tijd), tot (limiet), zover als
 

De eenvoudige voorzetsels van één woord, die in het MG voortgekomen zijn uit de traditionele volkstaal zijn «από», «για», «με», «σαν», «σε», «χωρίς» of «δίχως» en «ως». Ze worden allemaal gebruikt met de 4de naamval en zijn de primaire voorzetsels. Van genoemde voorzetsels worden «από», «για» en «με» het meest gebruikt en «σε» het meest van alle voorzetsels bij elkaar.

De voorzetsels «αντί», «κατά», «μετά», «μέχρι», «παρά» en «πρός», voortgekomen uit de katharevousa kunnen we ook toevoegen aan de primaire voorzetsels, omdat deze ook de 4de naamval gebruiken.

De belangrijkste voorzetsels zijn «από» en «σε»:
  • «από» wordt a.v. gebruikt:
  • in uitdrukkingen van tijd of plaats met de betekenis van: van, vanaf of sinds
  • in uitdrukkingen met de betekenis van: langs en voorbij
  • in uitdrukkingen met de betekenis van: door middel van (gemaakt door)
  • «σε» wordt a.v. gebruikt:
  • in uitdrukkingen van een locatie met de betekenis van: op, in of aan
  • in uitdrukkingen van een beweging met de betekenis van: op, in en naar

Deze voorzetsels worden vaak gebruikt en ofschoon de betekenis ervan kan afhangen van een situatie of wordt voorgeschreven door de taalwetenschap, wordt het basis verband toch uitgedrukt door de afstand.

We zien dat beide voorzetsels niet zelf de verwantschap aanduiden tussen het verbonden punt en de locatie, aangegeven door de zin met het voorzetsel. In plaats daarvan geven ze de nabijheid met «σε» en de afstand met «από» weer.

Ze worden o.a. gebruikt in zinnen met een zelfstandig naamwoord inclusief het sterke persoonlijke voornaamwoord in de 4de naamval (niet het zwakke persoonlijke voornaamwoord) en na tal van bijwoorden van plaats.

Afgezien van de oude voorzetsels, waarbij het gebruik van de naamvallen verschilt, worden de nieuwe voorzetsels, op enkele uitzonderingen na, gevolgd door de de 4de naamval. Deze voorzetsels kunnen, net zoals «από» en «σε» gebruikt worden in zinnen met zelfstandige naamwoorden en sterke persoonlijke voornaamwoorden.

Enkele van bovengenoemde voorzetsels zoals «αντί», «για», «μέχρι», «παρά», «πριν». «σαν» en «χωρίς/δίχως» kunnen ook in de aoristus van de aanvoegende wijs gebruikt worden met het partikel «να».

Tal van voorzetsels, waaronder «από», «για», «με» en «σε» kunnen gevolgd worden door een getal of door de meeste soorten niet-persoonlijke voornaamwoorden.

Na enkele voorzetsels zoals «από», «για», «μέχρι» en «ως» kunnen bijwoorden van tijd en plaats komen.

N.B.

«παρά» kan ook in vergelijkingen voorkomen.

«Μέχρι», «μετά» en «ως» komen voor met een «που»-bijzin. «Μέχρι» in uitdrukkingen νan gebeurtenissen die al hebben plaats gevonden, terwijl «μετά» gevolgd wordt door een «που»-bijzin, als alternatief voor het gebruik van het verbindingswoord «αφού» - nadat, omdat of vermits. «Ως» wordt regelmatig door een «που»-bijzin gevolgd, maar dan in combinatie als: «ώσπου» - totdat, op de tijd dat.

Voorzetsels, in andere dan de 4de naamval, gebruikt.

Als een zinsdeel met een naamwoord een aanvulling op het onderwerp is, verschijnt die zin in de 1ste naamval.

  • Hij studeert voor dokter.
  • Hij gaat voor voorzitter van de vereniging.
  • Het weer verandert van regenachtig naar zonnig.
  • Σπουδάζει για γιατρός
  • Πάει για πρόεδρος του συλλόγου.
  • Ο καιρός θα είναι από βροχερός έως ευήλιος.

Een paar voorzetsels of woorden die als voorzetsel gebruikt worden, kunnen in zinnen voorkomen met een zelfstandig voornaamwoord (incl. het sterke persoonlijke voornaamwoord). Οf in zinnen met het zwakke persoonlijke voornaamwoord in de 2de naamval. Dat zijn in het bijzonder: «εναντίον» - tegen, «εξαιτίας» - wegens, vanwege en «μεταξύ» - tussen, «λόγω» - ten gevolge van.

Over het algemeen kunnen voorzetsels niet gescheiden zijn van het naamwoord zinsdeel. De woorden «εξαιτίας» en «λόγω» zijn oorspronkelijk naamwoordsvormen die de 2de naamval hanteren, ofschoon ze als voorzetsels voor veel doelen gebruikt kunnen worden. Zij kunnen echter, anders dan de meeste voorzetsels, wel gescheiden worden van het naamwoord zinsdeel, dat afhankelijk van ze is.

Είναι λόγω κυρίως του καιρόυ οτί δεν το θέλω. Het is hoofdzakelijk vanwege het weer dat ik het niet wil.
Εξαιτίας και της βροχής και του άνεμου. Wegens beiden, de regen en de wind.
N.B.

Het voegwoord «μεν» - desondanks, niettemin, dan nog komt uit het Oude Grieks maar wordt nog steeds gebruikt. In combinatie met het partikel «δε» - hoe dan ook, echter, in elk geval, hoewel, weer, niet te verwarren met het negatieve partikel «δε(ν)», kan deze uitdrukking een voorzetsel van een naamwoord zinsdeel scheiden.

Για μεν τους γνωστούς είναι καθαρά, για δε τους ξένους όχι. Voor bekenden is het aan de ene kant duidelijk, maar voor vreemdelingen niet.

Een uitgebreide uitleg over de combinatie «μεν»...«δε»... is hier te vinden